ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΥΘΕΙΑ Β΄ΜΕΡΟΣ

Τα Πάθη καί ἡ Ταφή

 Τὰ πρὸ τοῦ Πάθους. Ὁ ἱερὸς Νιπτήρας, ὁ Μυστικὸς Δεῖπνος, ἡ ὑπερφυὴς τοῦ Κυρίου προσευχὴ στὴ Γεθσημανή, καὶ ἡ προδοσία τοῦ Ἰούδα εἶναι τὰ τέσσερα σημαντικὰ γεγονότα, ποὺ συμβαίνουν τὶς τελευταῖες ὧρες πρὶν ἀπὸ τὸ Πάθος, καὶ τὰ ὁποῖα ἡ Ἐκκλησία ὅρισε νὰ ἑορτάζονται τὴν Μεγ. Πέμπτη.

 Στὶς δύο ἀκολουθίες τῆς ἡμέρας αὐτῆς (Ὄρθρος Μ. Πέμπτης, τελεῖται Μ. Τετάρτη τὸ βράδυ, καὶ Ἑσπερ. Μ. Παρασκευῆς μαζὶ μὲ τὴ Λειτουργία Μεγ. Βασιλείου, τελεῖται Πέμπτη πρωΐ) γίνεται ἔντονα φανερό, ὅτι τὸ τέλος ἐγγίζει. Ὅλα στὴν ἐξέλιξη τῶν δύο αὐτῶν ἀκολουθιῶν δείχνουν, ὅτι ἡ προδοσία καὶ ἡ σύλληψη, ἡ καταδίκη, τὰ πάθη καὶ ὁ θάνατος ἔρχονται γρήγορα καὶ εἶναι ἀναπόφευκτα, γιατί εἶναι μέσα στὸ Σχέδιο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Ὁ καρδιογνώστης Κύριος μυσταγωγεῖ τοὺς μαθητές του στὰ μυστηριώδη γεγονότα ποὺ θὰ συμβοῦν, ὥστε νὰ μὴ σκανδαλισθοῦν, καὶ προπαντὸς νὰ μὴ κλονισθεῖ ἡ πίστη τους, ὅταν σὲ λίγο θὰ τὸν δοῦν νὰ πάσχει, νὰ ξευτελίζεται, νὰ πεθαίνει: «…μὴ οὖν σκανδαλίζεσθε ἐν ἐμοί· οὐ γὰρ ἦλθον διακονηθῆναι, ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχήν μου εἰς λύτρον ὑπὲρ τοῦ κόσμου…». Εἶναι θλιβερὴ μὲν ἡ ἀτμόσφαιρα καὶ στὶς δύο ἀκολουθίες, ὅμως παντοῦ σὲ ὅλους σχεδὸν τοὺς ὕμνους καὶ στὰ ἀναγνώσματα διαφαίνεται ἔξοδος ἀπὸ τὴ θλίψη καὶ τὸ πένθος μὲ τὰ ἐλπιδοφόρα μηνύματα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ τοῦ λυτρωμοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ κανόνας τῆς ἡμέρας (Ὄρθρος Μ. Πέμπτης), ἕνα μεγαλειῶδες ὀκταώδιο διδακτικὸ ἔπος, ἔργο τοῦ Κοσμᾶ, γεμάτος ἀπὸ μηνύματα ἀναστάσιμα καὶ ἐλπιδοφόρα, ἐπενδύθηκε σκοπίμως μὲ τὸν ἐλπιδοφόρο ἦχο πλάγιο τοῦ Β΄  εἱρμολογικό, ἀλλάζοντας ἔτσι τὸ βαρὺ κλίμα τῶν τριῶν προηγουμένων ἡμερῶν. Ὁ πιστὸς ἐφοδιασμένος τώρα μὲ τὰ ἐλπιδοφόρα μηνύματα τῆς νίκης καὶ τοῦ λυτρωμοῦ θὰ διανύσει τὸ ὑπόλοιπο τῆς τελικῆς εὐθείας μὲ περισσότερη βεβαιότητα γιὰ τὸ τέρμα τοῦ Σταδίου.

Ἡ Ἀκολουθία τῶν Ἀχράντων Παθῶν (12 Εὐαγγέλια)

(ὄρθρος Μ. Παρασκευῆς. Τελεῖται Μ. Πέμπτη βράδυ)

Μὲ ἐπιλεγμένα ἀναγνώσματα ἀπὸ τοὺς ἱεροὺς εὐαγγελιστὲς (12 εὐαγγέλια) καὶ μὲ ὕμνους συγκλονιστικότατους ἀναπαριστάνονται ὅλα τὰ γεγονότα ποὺ συνδέονται μὲ τὰ Πάθη καὶ τὸν θάνατο τοῦ Κυρίου (Μυστ. Δεῖπνος, προδοσία, ἀγωνία στὴ Γεθσημαθῆ, σύλληψη, προπηλακισμοί, φραγγέλωση, ἀκάνθινο στεφάνι, Σταύρωση, θάνατος, ταφή). Ἡ μακροτάτη αὐτὴ ἀκολουθία μὲ τὰ δώδεκα εὐαγγέλια πλαισιώνεται μὲ 15 ἀντίφωνα, 10 μακαρισμούς, ἕνα Τριῴδιο κανόνα, 6 Αἰνετικὰ τροπάρια, 6 Ἀπόστιχα καὶ 1 ἀπολυτίκιο.

Ἡ καλλιτεχνία τῶν ὕμνων, τὸ συγκλονιστικὸ περιεχόμενό τους, ὁ λυρισμός τους, ἡ ποικιλία καὶ ἡ γρήγορη ἐναλλαγὴ τῶν ἤχων μετατρέπουν τὰ ἀφηγούμενα γεγονότα σὲ δρώμενα, σὲ ζωντανὴ πραγματικότητα. Ἡ ἀναπαράσταση τῶν θλιβερῶν αὐτῶν γεγονότων δὲν ἀφήνει ἀνεπηρέαστο τὸν πιστό, ποὺ συγκλονισμένος συμμετέχει στὰ δρώμενα, καὶ θλίβεται καὶ πενθεῖ. Ὅμως αὐτὴ ἡ θλίψη καὶ ἀθυμία συνοδεύεται πάντα ἀπὸ τὴν ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως καὶ νίκης, μήνυμα ποὺ ρέει ἄφθονα ἀπὸ τοὺς ὕμνους καὶ τὰ ἀναγνώσματα. «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ Νόμου τῷ τιμίῳ σου αἵματι…» εἶναι τὸ μεγάλο μήνυμα τοῦ ἀπολυτικίου, μὲ τὸ ὁποῖο κλείνει ἡ ἀκολουθία τῶν Παθῶν.

Ἀκολουθία τῶν Μεγ. Ὡρῶν

Τελοῦνται τὸ πρωΐ τῆς Μ. Παρασκευῆς καὶ εἶναι ἐπανάληψη τῶν κυριοτέρων γεγονότων τῆς Ἀκολουθίας τῶν Παθῶν. Ἐδῶ κυριαρχοῦν τὰ ἀναγνώσματα ἀπὸ τὴν Παλ. Διαθήκη (Προφητεῖες καὶ Μεσσιανικοὶ ψαλμοί), γιὰ νὰ γίνει διασταύρωση μὲ ὅσα οἱ Εὐαγγελιστὲς ἀφηγοῦνται γιὰ τὰ Πάθη τοῦ Χριστοῦ καὶ νὰ ἀποδειχθεῖ τὸ Θεῖο Σχέδιο ποὺ ἐκπληρώνεται στὸ πρόσωπό του. Οἱ παρεμβαλλόμενοι ὕμνοι, οἱ περισσότεροι δανεισμένοι ἀπὸ τὴν Ἀκολουθία τῶν Παθῶν, πλουτίζουν τὴν Ἀκολουθία καὶ δείχνουν τὴν ἀποδοχὴ (ἐκ μέρους τῶν πιστῶν) τῶν ὅσων οἱ Εὐαγγελιστὲς καὶ οἱ Προφῆτες ἀφηγοῦνται.

Ἀποκαθήλωση καὶ ταφή. (Ἑσπερινὸς Μεγ. Σαββάτου)

(τελεῖται τὸ πρωΐ Μεγ. Παρασκευῆς)

Τὸ τελευταῖο μέρος τοῦ θείου δράματος καταλαμβάνουν οἱ Ἀκολουθίες τῆς Ἀποκαθήλωσης (Ἑσπερινὸς Μ. Σαββάτου) καὶ τοῦ Ἐπιταφίου Θρήνου (Ὄρθρος Μ. Σαββάτου, τελεῖται τὸ βράδυ Μ. Παρασκευῆς).

Ἀποκαθήλωση καὶ Ταφή. Τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου, νεκρό, κρέμεται ἀκόμα στὸ Σταυρὸ ἄταφο τὸ ἀπόγευμα ἀργὰ τῆς Παρασκευῆς. Ἡ θεία Πρόνοια θὰ βρεῖ τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ θὰ ἐκπληρώσουν τὸ τελευταῖο καθῆκον πρὸς τὸν νεκρὸ Κύριο. Ὁ Ἰωσὴφ καὶ ὁ Νικόδημος, κρυφοὶ μέχρι τότε μαθητὲς τοῦ Κυρίου, θὰ βροῦν τὸ θάρρος καὶ τὴν δύναμη, προφανῶς ἀπὸ τὸν Θεό, νὰ ζητήσουν τὸ ἄχραντο σῶμα ἀπὸ τὸν Πιλάτο καὶ νὰ τὸ θάψουν σὲ τάφο «καινόν», καινούργιο, ἀχρησιμοποίητο μέχρι τότε, «λελατομημένον ἐκ πέτρας».

Οἱ αἰῶνες μακαρίζουν τοὺς δύο αὐτοὺς ἄνδρες γιὰ τὸ ἔργο τους. Ὅλη ἡ Ἀκολουθία εἶναι συγκινητικὴ μέχρι δακρύων. Ὁ πιστὸς ὅμως δὲν ἐγκαταλείπεται στὴ θλίψη καὶ τὸ θρῆνο· τὰ μηνύματα τῆς ἀνάστασης καὶ ἀπελευθέρωσης εἶναι ἄφθονα καὶ ὁ καινὸς τάφος προμηνύει τὴν ἀνακαίνιση τοῦ κόσμου.

Ἐπιτάφιος θρῆνος (Ὄρθρος Μ. Σαββάτου. τελ. Μ. Παρασκ. βράδυ)

Ἡ διαδικασία τῆς Ταφῆς ἔχει τελειώσει· Ὁ Ἰωσὴφ καὶ ὁ Νικόδημος «προσκυλίσαντες λίθον μέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ μνημείου ἀπῆλθον…» καὶ «οἱ στρατιῶται σφραγίσαντες τὸ μνῆμα ἔβαλον κουστωδίαν…». Ὁ Κύριος, νεκρός, βρίσκεται στὸν τάφο. Ἐν τούτοις ἡ Ἀκολουθία κάθε ἄλλο παρὰ θλιβερὸ χαρακτήρα ἔχει. Ὅλα στὴν ἐξόδιο αὐτὴ ἀκολουθία μιλοῦν γιὰ νίκη, γιὰ ἀνάσταση, γιὰ ἀναγέννηση τοῦ κόσμου. Ὁ κανόνας, ἰδιαίτερα, τῆς ἡμέρας «Κύματι θαλάσσης…», ὁ ὡραιότερος καὶ θεολογικότερος κανόνας τῆς Μ. Ἑβδομάδος, ἕνα ἔπος ἡρωϊκό, εἶναι μὲν ἐπιτάφιος, ἀλλὰ ἀπὸ κάθε τροπάριό του πλούσια ἀναδύονται τὰ ἐλπιδοφόρα γιὰ τὸν ἄνθρωπο μηνύματα τῆς ἀπελευθέρωσης τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς συντριβῆς τοῦ Ἅδου.

«Δία θανάτου τὸ θνητόν, διὰ ταφῆς τὸ φθαρτὸν ἀφθαρτίζεις…».

«Τέτρωται Ἅδης ἐν τῇ καρδίᾳ…» ἐκμηδενίστηκε δηλαδή.

«Νεοποιεῖς τοὺς γηγενεῖς…» ἀνακαινίζεις τὸν ἄνθρωπο

«Παράγεις γὰρ τὰ σύμπαντα καὶ καινοποιεῖς…».

Πιὸ ἔντονα γίνονται τὰ μηνύματα αὐτὰ στὰ γλυκύτατα ἐκεῖνα ἐγκώμια, ποὺ εἶναι ὕμνος μᾶλλον ἀναστάσιμος καὶ λιγότερο ἐπιτάφιος, ὅπως τὰ ἀποκαλοῦν. (Ἐπιτάφιος θρῆνος). «…τοῦ θανάτου τὸ βασίλειον λύεις καὶ τοῦ Ἅδου τοὺς νεκροὺς ἑξανιστᾶς». «Ὁ κενώνας τὰ μνημεῖα τῶν νεκρῶν», «τὸν θάνατον ὤλεσε καὶ ἐπήγασε τῷ κόσμῳ τὴν ζωήν», «Ὕπνωσε μικρὸν καὶ ἐζώωσε τοὺς τεθνεῶτας…».

Τέλος τὰ εὐλογητάρια εἶναι τροπάρια ἀναστάσιμα, ἀκριβῶς αὐτὰ ποὺ ψάλλονται στὸν ἀναστάσιμο ὄρθρο τῆς Κυριακῆς, μὲ τὴ διαφορὰ ὅτι ἐδῶ, στὸν Ὄρθρο τοῦ Μ. Σαββάτου ψάλλονται ἀργὰ μὲ ἦχο καὶ ρυθμὸ θριάμβου προαναγγέλοντας τὴν Ἀνάσταση. Τὰ ἀναγνώσματα τῆς ἡμέρας (προφητεία τοῦ Ἰεζεκιὴλ γιὰ τὴν ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, Ἀπόστολος, Εὐαγγέλιο) ἐπιβεβαιώνουν στὸ τέλος τῆς Ἀκολουθίας τὰ παραπάνω μηνύματα καὶ δίνουν σ’ αὐτὰ Ἁγιογραφικὸ κύρος.

Μὲ νωπὰ τὰ ἀκούσματα αὐτὰ πηγαίνουν οἱ πιστοὶ τὸ πρωΐ τοῦ Μ. Σαββάτου (στὸν ἑσπερινό τοῦ Πάσχα μὲ τὴ Λειτουργία τοῦ Μεγ. Βασιλείου), ὅπου τὸ «κοινωνικό» τῆς ἡμέρας «Ἐξηγέρθη ὡς ὁ ὑπνῶν Κύριος καὶ ἀνέστη σώζων ἡμᾶς» κλείνει τὶς ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Ἐπὶ τοῦ κανόνος τοῦ Μ. Σαββάτου, τὸν ὁποῖον ἑρμηνεύσαμε χάριν τῶν μαθητῶν τῆς Σχολῆς Βυζ. Μουσικῆς Ἱ. Μητροπόλεως Σερρῶν καὶ Νιγρίτης, θὰ ἐπανέλθωμε μὲ τὴν μικρὴ πραγματεία μας «ὄλβιος τάφος».