ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ Η ΤΕΛΙΚΗ ΕΥΘΕΙΑ Α΄ ΜΕΡΟΣ

Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομὰς
(Ἡ τελικὴ εὐθεία)

 Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία, ὅτι οἱ ἱερὲς Ἀκολουθίες τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος εἶναι οἱ πλουσιότερες καὶ συγκλονιστικότερες ὅλων τῶν ἄλλων ἱερῶν Ἀκολουθιῶν τῆς Ἐκκλησίας μας. Δομημένες ἀριστοτεχνικὰ μὲ μεγάλη σοφία εἶναι αὐτοτελεῖς καὶ ἄρτιες, ἀλλὰ συγχρόνως ἀποτελοῦν καὶ κρίκους μιᾶς ἁλυσίδας, ὥστε ὅλες μαζὶ ὁλοκληρώνουν ἕνα ἑνιαῖο Σχέδιο:

Τὰ ἀναγνώσματα, εἰδικὰ ἐπιλεγμένα μὲ σοφία, οἱ ἀριστοτεχνικοὶ ὕμνοι, ἡ γλυκύτατη μουσική, ὁ εἰδικὸς χῶρος, ἡ εἰκόνα, χρησιμοποιοῦνται μὲ τόση θαυμαστὴ ἀναλογία, ὥστε τίποτε νὰ μὴ εἶναι λιγοστὸ καὶ τίποτε περιττό. Τὰ θεολογικὰ μηνύματα τῶν Ἀκολουθιῶν, ἁπλὰ καὶ εὔληπτα, ἐπενδυμένα μὲ τὴ λαμπρὴ στολὴ τῆς ἱερᾶς ποιήσεως καὶ μουσικῆς, συγκλονίζουν τὸν πιστό, ποὺ φτάνει στὴ βίωσή τους ἀβίαστα, σχεδὸν αὐτόματα. Οἱ ὑπάρχουσες γλωσσικὲς δυσκολίες ἐκμηδενίζονται, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸ ποιοτικὸ καὶ μουσικὸ κάλλος τῶν ὕμνων, ἀλλά, πρὸ πάντων, ἀπὸ τὴ δύναμη τῶν ἀληθειῶν τους. Γιὰ τὸν λόγο ἀκριβῶς αὐτὸ ὅλοι οἱ Ναοὶ τῶν Ὀρθοδόξων γεμίζουν ἀπὸ πλήθη πιστῶν τὶς ἅγιες αὐτὲς ἡμέρες.

Ἐπιφυλασσόμενοι νὰ παρουσιάσωμε ἀναλυτικότερα τὶς Ἀκολουθίες τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος, ἐπιχειροῦμε τώρα μία σύντομη παρουσίαση τῆς δομῆς καὶ τοῦ περιεχομένου τους, ἐλπίζοντες, ὅτι μὲ τὴν προσπάθεια αὐτὴ θὰ βοηθηθοῦν οἱ ἀναγνῶστες, ἔστω μία ψυχή, νὰ κατανοήσουν καλύτερα τὸ νόημα τῶν ἱερῶν αὐτῶν Ἀκολουθιῶν.

Ἡ δομὴ τῆς Μ. Ἑβδομάδος.

Ἡ Ἐκκλ. Ἑβδομάδα ἔχει καὶ αὐτὴ ἑπτὰ ἡμέρες, μὲ πρώτη τὴν Κυριακή. Ἔτσι ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων εἶναι ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος καὶ ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο μέρος τῆς δομῆς της, ἀφοῦ σ’ αὐτὴν διαγράφεται τὸ ξεκίνημα τῆς πορείας πρὸς τὸ Πάθος τοῦ Κυρίου. Τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων, τὸν τελευταῖο αὐτὸ Σταθμὸ τοῦ Μεγάλου Σταδίου, τοῦ Σταδίου τῶν ἀρετῶν, ὅπου ἰδιαίτερα προβάλλονται «τὰ τῆς νίκης σύμβολα», τιμοῦν καὶ σέβονται οἱ πιστοὶ ξεχωριστά, καὶ ἀνεφοδιαζόμενοι σ’ αὐτὴν μὲ πίστη καὶ δύναμη, ὡς ἄλλοι ἀθλητές, εἰσβάλλουν στὴν τελικὴ εὐθεία, τὴν ὁποία διακρίνομε σὲ δύο μέρη:

Α΄ ΜΕΡΟΣ. Προπαρασκευαστικὸ (Μ.Δευτέρα, Μ.Τρίτη, Μ.Τετάρτη)

Β΄ ΜΕΡΟΣ. Τὰ πάθη καὶ ἡ ταφὴ (Μ.Πέμπτη, Μ.Παρασκευή, Μ.Σάββατο)

ΜΕΡΟΣ Α΄     Προπαρασκευὴ γιὰ τὸ Πάθος.

Ὅλες οἱ Ἀκολουθίες τῶν τριῶν αὐτῶν ἡμερῶν, ἰδιαίτερα ὅμως ὁ ὄρθρος (Ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου), ποὺ εἶναι ὁμοιότυπος καὶ κατὰ τὶς τρεῖς μέρες, ἕνα στόχο ἐπιδιώκουν: τὴν προετοιμασία τοῦ πιστοῦ γιὰ τὸ τέλος, γιὰ τὰ ἄχραντα Πάθη. Ἡ προετοιμασία αὐτὴ στοχεύει, ὄχι ἁπλῶς στὴν παρακολούθηση τῶν δραματιζομένων, ἀλλά, καὶ κυρίως αὐτό, στὴ συμμετοχὴ σ’ αὐτά.

Ἡ ἐγρήγορση, ἡ ἐπιφυλακή, εἶναι τὸ πρῶτο μήνυμα αὐτῶν τῶν ἡμερῶν καὶ δίνεται ἀμέσως ἀπὸ τὸ πρῶτο λεπτό τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Νυμφίου, στὸ πρῶτο αὐτῆς τροπάριο: «…βλέπε, οὖν, ψυχή μου, μὴ τῷ ὕπνῳ κατενεχθῇς, ἳνα μὴ τῷ θανάτῳ παραδοθῇς καὶ τῆς Βασιλείας ἔξω κλεισθῇς…». Ἡ αὐτογνωσία, ὁ ἔλεγχος τοῦ ἑαυτοῦ μας, τοῦ εἶναι μας, καὶ ἡ ἀναγνώριση καὶ ἀποδοχὴ τῆς ἀδυναμίας μας εἶναι τὸ δεύτερο μήνυμα τῆς Ἀκολουθίας, ποὺ ἔρχεται λίγο ἀργότερα: «Τὸν Νυμφώνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμημένον, καὶ ἔνδυμα οὐκ ἔχω, ἳνα εἰσέλθω ἐν αὐτῷ· λάμπρυνόν μου τὴν στολήν, τῆς ψυχῆς, φωτοδότα καὶ σῶσον με.». Δὲν μπορῶ μόνος μου… Δεκάδες, ἄλλα παρόμοια μηνύματα ἐκπέμπονται ἀπὸ τοὺς ὕμνους τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Νυμφίου, ποὺ στοχεύουν στὴν προετοιμασία τοῦ πιστοῦ καὶ τὴν ἐγρήγορσή του. Θὰ σταθοῦμε μόνο σὲ ἕνα: «Μὴ μείνωμεν ἔξω τοῦ Νυμφῶνος Χριστοῦ». Εἶναι τὸ μήνυμα ποὺ ἐκπέμπουν τὸ Κοντάκιο καὶ ὁ Οἶκος τῆς Μεγ. Τρίτης.

Καὶ τὰ πρότυπα ὅμως, ποὺ προβάλλονται αὐτὲς τὶς ἡμέρες πρὸς μίμηση ἢ πρὸς ἀποφυγή, ὁμοιότυπα κατὰ ζεύγη, τὸν ἴδιο στόχο ἐπιδιώκουν: ἐπιφυλακή, προετοιμασία.

Μεγ. Δευτέρα.

 α) Ἰωσὴφ ὁ Πάγκαλος, ὁ πλήρης κάλλους καὶ ἀρετῶν, ὁ υἱὸς τοῦ Ἰακώβ, ὁ ἄρχων, ὁ μὴ ὑποκύψας εἰς ἁμαρτίαν, ὁ ἐργατικὸς σιτοδότης τῶν λαῶν, ὁ καρποφόρος.

β) Ἡ καταρασθεῖσα ἀπὸ τὸν Κύριο καὶ ξηρανθεῖσα ἄκαρπος συκῆ.

Μεγ. Τρίτη.

α) Πέντε φρόνιμες Παρθένοι, «αἱ εἰσελθοῦσαι εἰς τοὺς γάμους.»

β) Πέντε μωρές, «αἱ ἔξω τοῦ Νυμφῶνος μείνασαι»

Μεγ. Τετάρτη.

α) Ἡ προδοσία. Ὁ μαθητὴς ποὺ προδίδει καὶ κολάζεται.

β) Ἡ σωτηρία. «Ἡ ἁμαρτωλὸς γυνὴ» ποὺ μετανοεῖ καὶ σώζεται.

Οἱ ὕμνοι καὶ τῶν τριῶν αὐτῶν ἡμερῶν εἶναι ὅλοι συγκλονιστικώτατοι καὶ περιεκτικώτατοι σὲ διανοήματα καὶ ἀλήθειες. Ὅλοι οἱ ὑμνογράφοι τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος εἶναι ἄριστοι ποιητές, τέλειοι Μουσουργοὶ καὶ μεγάλοι θεολόγοι. Ἰδιαίτερα ὅμως ξεχωρίζει ἡ μορφὴ τοῦ Κοσμᾶ τοῦ Μοναχοῦ, στοὺς κανόνες τοῦ ὁποίου βρίσκομε τὴν τέλεια διατύπωση τῶν διδασκομένων θεολογικῶν ἀληθειῶν. Παραθέτομε δειγματοληπτικὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ ὕμνους τοῦ Κοσμᾶ, τὸν ὁποῖο Κοσμᾶ θὰ γνωρίσωμε καλύτερα στὸ δεύτερο μέρος τῆς «τελικῆς εὐθείας», στὸν κανόνα τοῦ Μεγ. Σαββάτου. Ψάλλει, λοιπόν, ὁ Κοσμᾶς στοὺς κανόνες τῶν ἡμερῶν αὐτῶν: «Διακονῆσαι αὐτὸς ἐλήλυθα… τῷ πτωχεύσαντι Ἀδάμ… θεῖναι ἐμὴν τε αὐτοῦ ψυχὴν ἀντίλυτρον…». «Ἦρθα νὰ ὑπηρετήσω τὸ θεῖο Σχέδιο καὶ νὰ θυσιάσω τὴ ζωή μου γιὰ τὸν πτωχεύσαντα, τὸν ἁμαρτήσαντα Ἀδὰμ (τὸν ἄνθρωπο).

«…Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς καὶ πᾶσι καὶ ταπεινὰ φρονοῦντες ἀνυψώθητε…» μάθημα συμφιλίωσης καὶ ταπεινοφροσύνης. «Ραθυμίαν ἂπωθεν ἡμῶν βαλώμεθα...» καὶ «ἱκανούσθω τὸ κοινωνικὸν ψυχῆς ἡμῶν ἔλαιον…» Ἡ ἀποδίωξη τῆς ψυχικῆς ραθυμίας καθ’ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς ζωῆς μας, καὶ ἰδιαίτερα αὐτὲς τὶς ἅγιες ἡμέρες, ἡ ἑτοιμότητα, ἡ ἀναμονὴ τοῦ Νυμφίου, τὸ ἀρκετὸ καὶ ἱκανοποιητὸ «κοινωνικόν τῆς ψυχῆς ἡμῶν ἔλαιον», ἡ εὐσπλαχνία δηλ. καὶ φιλανθρωπία, εἶναι αὐτὰ ποὺ μποροῦν νὰ βοηθήσουν τὴν εἴσοδο στὸν Νυμφώνα.

Παρακολουθώντας τὸν Ὄρθρο τῶν τριῶν αὐτῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς τελικῆς εὐθείας διαπιστώνουμε, ὅτι ἡ πορεία πρὸς τὸ Πάθος γίνεται μέρα μὲ τὴν ἡμέρα, ὥρα μὲ τὴν ὥρα, πιὸ ἔντονη. Ὅσο οἱ Ἀκολουθίες προχωροῦν, τόσο περισσότερο νομίζει κανεὶς ὅτι «τὸ τέλος ἐγγίζει». Ὁ πιστὸς συνεπαρμένος ἀπὸ τὸν τόνο καὶ τὸ χρῶμα ποὺ δίνει ἡ τέχνη (Ποίηση καὶ Μουσικὴ) στὰ τροπάρια καὶ συγκλονισμένος ἀπὸ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα, ποὺ ζωντανεύουν μπροστά του, καὶ τὶς θεολογικὲς ἀλήθειες ποὺ ἄφθονα προσφέρονται, γίνεται ὄχι μόνο συνοδοιπόρος τοῦ Κυρίου, ἀλλὰ καὶ συμμέτοχος στὸ Πάθος. Ἀγωνίζεται νὰ νεκρώσει τὰ πάθη καὶ τὶς ἁμαρτίες του, γιὰ νὰ γίνει μέτοχος τῆς Ἀναστάσεως. «Δεῦτε οὖν καὶ ἡμεῖς κεκαθαρμέναις διανοίαις συμπορευθῶμεν αὐτῷ καὶ συσταυρωθῶμεν δι’ αὐτὸν ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς, ἳνα καὶ συζήσωμεν αὐτῷ...». Καὶ ἀλλοῦ πάλιν ψάλλει «…καὶ πάντες αἴροντες τὸν σταυρόν Σου λέγομεν· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου…».

Μ’ αὐτὸ τὸ σύνθημα καὶ σηκώνοντας τὸν δικό του σταυρό, τὸν σταυρὸ τῆς νέκρωσης τῶν προσωπικῶν του ἁμαρτιῶν, προχωρεῖ καὶ εἰσέρχεται ὁ πιστὸς στὰ δρώμενα τῶν ὑπολοίπων ἡμερῶν, στὸ δεύτερο μέρος τῆς τελικῆς εὐθείας, στὰ Πάθη, τὸν θάνατο καὶ τὴν ταφὴ τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.

Ἀπὸ τὸ πρῶτο μέρος τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος, τὸ προπαρασκευαστικό, ἐπιλέξαμε καὶ θὰ ἀναρτήσωμε αὐτοτελές, ἑρμηνευμένο καὶ σχολιασμένο τὸ δοξαστικὸ τῶν ἀποστίχων τῆς Μεγ. Τετάρτης, «Κύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις…», τροπάριο τῆς Κασσιανῆς.