Ὁ τρίτος σταθμὸς τοῦ Μεγάλου Σταδίου, τοῦ Σταδίου τῶν ἀρετῶν, ἡ Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, εἶναι ἕνας σταθμὸς ἀναψυχῆς καὶ ἀνεφοδιασμοῦ τῶν πιστῶν (τῶν ἀθλητῶν), μετὰ ἀπὸ κοπιώδη ἀγῶνα πολλῶνἡμερῶν, ὅπως ὁ Συναξαριστὴς σημειώνει:
«Ἐπειδὴ διὰ τῆς τεσσαρακονθημέρου νηστείας τρόπον τινὰ καὶ ἡμεῖς σταυρούμεθα, νεκρούμενοι ἀπὸ τῶν παθῶν, πικρίας τε αἴσθησιν ἔχομεν ἀκηδιῶντες καὶ καταπίπτοντες, προτίθεται ὁ Τίμιος καὶ Ζωοποιὸς Σταυρός, ὡσανεί ἀναψυχῶν ἡμᾶς, καὶ ὑπομιμνήσκων ἡμᾶς τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου καὶ παραμυθούμενος…».
Στοὺς
ὕμνους τῆς ἡμέρας, ποὺ ὅλοι, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ δοξαστικὸ τῶν Αἴνων, εἶναι ἀφιερωμένοι
στὸν Τίμιο τοῦ Κυρίου Σταυρό, ἀναπτύσσονται οἱ ἀλήθειες γύρω ἀπὸ τὸ Πάθος τοῦ
Κυρίου, τὴν δύναμη τοῦ Σταυροῦ καὶ τὶς εὐεργετικὲς γιὰ τὸ ἀνθρώπινο γένος
συνέπειες ποὺ ἐκπηγάζουν ἀπὸ τὸν Σταυρό, τὸν Τάφο καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ
(Ἐκμηδένιση τοῦ Ἃδου, συντριβὴ τοῦ κακοῦ, διάνοιξη τοῦ Παραδείσου, φωτισμὸς τοῦ
ἀνθρώπου).
Ὁ
Κανόνας τῆς ἡμέρας, ἕνας μεγαλειώδης Ὕμνος, ἕνα ποίημα μὲ ὀκτὼ ὠδὲς καὶ πενήντα
τροπάρια, περιγράφει μὲ λεπτομέρεια, μὲ ὕφος γλαφυρό, μὲ εἰκόνες ζωντανές, ὅλη
τὴν ὑπόθεση τῆς ἑορτῆς. Ὁ ἦχος τοῦ ποιήματος καὶ τὸ περιεχόμενό του μᾶς
θυμίζουν Σταύρωση καὶ Ἀνάσταση, Πάσχα.
Σημειωτέον, ὅτι τὸ πρῶτο τροπάριο κάθε ᾠδῆς εἶναι ἀναστάσιμο καὶ ἔχει μπροστά
του τὸν στίχο: «δόξα τῇ ἁγίᾳ ἀναστάσει σου Κύριε» καὶ ξεκινάει ὁ κανόνας μὲ τὴ
φράση «Πανηγύρεως ἡμέρα…». Γιατί; Ἡ ἀπάντηση
δίνεται ἀμέσως στὴν ἑπόμενη πρόταση «θάνατος φροῦδος ὤφθη»· ἐκμηδενίστηκε ὁ
θάνατος, καὶ «ζωῆς ἀνέτειλεν αὐγή.» ἐπειδὴ ἀνέτειλε τὸ φῶς μίας καινούργιας ζωῆς.
Παραθέτομε
παρακάτω ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸ μεγάλο αὐτὸ ποίημα, τὸν κανόνα τῆς ἡμέρας,
κοσμήματα ἀληθινὰ λογοτεχνίας καὶ θεολογίας, ρυθμοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καὶ ἔνθεης
μουσικῆς.
«Σταυρὸς
προτίθεται φεγγοβολῶν τὰς αὐγάς τῆς ἐγέρσεως Χριστοῦ…» Βιώνεται ἀπὸ τοὺς πιστοὺς
ἡ «κατάλυσις τοῦ Ἅδου καὶ θανάτου ὁ Θάνατος». Ἡ προσκύνηση τοῦ Σταυροῦ εἶναι
«πηγὴ φωτισμοῦ καὶ δύναμις», εἶναι νίκη
κατὰ τοῦ νοητοῦ Ἀμαλὴκ (τοῦ διαβόλου). «…τὸν Σταυρόν σου προσπτυσσόμενοι τὸν
νοητὸν Ἀμαλὴκ τροπούμεθα». Εἶναι ἀπελευθέρωση.
«…ξύλου σωτηρίας γευσάμενοι τῶν ἐξ ἁμαρτίας παθῶν ἠλευθερώθημεν…» καὶ «…οὗτος (ὁ
Σταυρὸς) προτεθείς ἀναβλύζει τοῖς προσκυνοῦσιν αὐτὸν χάριν ἀέναον». Εἶναι ἁγιασμὸς ὁ ἀσπασμὸς τοῦ Σταυροῦ. «…ἁγιότητος γὰρ πηγὴν ἀναβλύζει πᾶσι» καὶ «τὸ
φυτευθὲν ἐν κρανίου τόπῳ ξύλον… ἁγιάζει σήμερον κόσμου τὰ πέρατα».
Εἶναι δύναμη· εἶναι νίκη. «χαίρουσιν ἄγγελοι καὶ ἄνθρωποι
Κύριε· ἐν αὐτῷ γὰρ τέθραυκας τὰς τῶν δαιμόνων φάλαγγας» καὶ «…προσκυνοῦντες,
Χριστέ, τὸν Σταυρόν σου κομιζόμεθα ἰσχὺν κατ’ ἐχθρῶν ἀοράτων», «δι’ αὐτοῦ ἠξιώθημεν
τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν συντρίβειν τὰς κάρας…» καὶ «Σταυρὸς ὁρᾶται σήμερον, δι’ οὗ πρὸς
Θεὸν πάντες εἱλκύσθημεν καὶ κατεπόθη εἰς τέλος θάνατος» ἐκμηδενίστηκε ὁλότελα ὁ
θάνατος.
Εἶναι ὅπλον, ὅπλον
κατὰ τοῦ Διαβόλου, ὅπως ὁ ἱερὸς Δαμασκηνὸς στὸν κανόνα τοῦ πλ. δ΄ ἤχου ψάλλει:
«Κύριε ὅπλον κατὰ τοῦ Διαβόλου τὸν Σταυρόν σου ἡμῖν δέδωκας». Ὁ σταυρός, τὸ ὄργανο
τοῦ πιὸ ἀτιμωτικοῦ θανάτου «τὸ θνητότητος ὄργανον» γίνεται τώρα «ζωῆς ἐργαστήριον»
ζωῆς αἰωνίου, καὶ «ἐν ξύλῳ Σταυροῦ πίπτει κατενεχθείς ὁ τυραννίδι κρατήσας τοῦ
βασιλείου πλάσματος». Πίπτει ὁ διάβολος.
Εἶναι
ὁ Σταυρὸς τοῦ Παραδείσου ἀνοικτήριον.
«…δι’ αὐτοῦ ὁ Παράδεισος πάλιν ἠνέωκται» (Δαμασκηνός). «…ἡ φλογίνη ρομφαία τὰ νῶτα
δίδωσι…», ἡ φλογίνη ρομφαία ποὺ ἐφύλαττε τὴν πύλη τῆς Ἐδὲμ σβήνει τὴ στιγμὴ ποὺ
ὁ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου «ἐμπήγνυται» στὴ γῆ. Εἶναι ἡ ξύλινη ρομφαία ποὺ διαπερᾷ τὰ
σπλάχνα τοῦ θανάτου καὶ «θανάτου κράτος λέλυται…».
«Διὰ
τοῦτο», γιὰ ὅλα τὰ παραπάνω, «Ἡ Ἐκκλησία
ἔχουσα ξύλον τὸν ζωηφόρον τοῦ Κυρίου Σταυρὸν ἐγνώσθη Παράδεισος», εἶναι ἡ Ἐκκλησία ὁ ἴδιος ὁ Παράδεισος.
Δεκάδες· πολλὲς δεκάδες εἶναι τὰ προσωνύμια, τὰ ὁποῖα οἱ πιστοὶ ἀφιέρωσαν στὸν
Σταυρὸ τοῦ Κυρίου ἐκδηλώνοντας τὴν πίστη τους σ’ αὐτόν. Θὰ ἀναφέρομε μερικά:
Σταυρός: ἡ ἄρρηκτος Πανοπλία.
Ὁ Σταυρός ὡς Ὅπλον
1)
Ἅδου
καθαιρέτης
2)
Βασιλέων
κραταίωμα
3)
Δαιμόνων
ἐλατήρ
4)
Δεινῶν
φυγαδευτήριον
5)
Ἐκκλησίας
περιτείχισμα
6)
Ἐχθρῶν
φυγαδευτήριον
7)
Ζωῆς
ἔνδυμα
8)
Κραταίωμα
Βασιλέων
9)
Νεκρῶν ἡ ἀνάστασις
10) Νίκης τρόπαιον
11) Νῖκος ἐν πολέμοις
12) Νῖκος οὐρανόγραφον
13) Ὃπλον ἀήττητον
14) Ὃπλον ἀκαταγώνιστον
15) Ὃπλον ἀκαταμάχητον
16) Ὃπλον ἄμαχον (ἀμάχητον)
17) Ὃπλον ἄρρηκτον
18) Ὃπλον εἰρήνης
19) Ὃπλον θεῖον
20) Ὃπλον κατὰ τοῦ διαβόλου
21) Ὃπλον σωτηρίας
22) Ράβδος δυνάμεως
23) Σκέπη καταιὰ
24) Τρόπαιον ἀήττητον
25) Φυλακτὴρ ἄρρηκτος
Ὁ Σταυρός ὡς Βοήθεια
1)
Ἀθλητῶν στήριγμα
2)
Ἂσειστον (ἀδιάσειστον) ἔρεισμα
3)
Ἀσθενούντων ἰατρὸς
4)
Βεβαία
βοήθεια
5)
Δαιμόνων
ἀντίπαλος καὶ
5α) ἀνθρώπων
σύμμαχος
6)
Δικαίων
Πρόμαχος
7)
Ἐκκλησίας
ἑδραίωμα
8)
Έχθροῦ
Καθαιρέτης
9) Κόσμου
ἀσφάλεια
10) Λιμὴν σωτηρίας
11) Οἰκουμένης ἀσφάλεια
12) Οἰκουμένης βοήθεια
13) Οἰκουμένης ὁ φύλαξ
14) Πηγὴ φωτισμοῦ
15) Πιστῶν στήριγμα (στηριγμὸς)
16) Πιστῶν σωτηρία
17) Πιστῶν φυλακτὴρ
18) Σκέπη κραταιὰ
19) Σταυρὸς σωτήριος
20) Τυφλῶν ὁδηγὸς
21) Φυλακτήριον τοῦ κόσμου
22) Φύλαξ τῆς οἰκουμένης
23) Χριστιανῶν ἡ ἐλπὶς
Ὁ Σταυρός ὡς Δύναμις
1)
Δαιμόνων
διώκτης
2)
Δαιμόνων
ὀλετὴρ
3)
Δαιμόνων
τραῦμα
4)
Ζωῆς
ἐργαστήριον
5)
Ζωῆς
πρόξενος
6)
Ζωηφόρον
φυτὸν
7)
Ζωηφόρος
Σταυρὸς
8)
Ζωοποιὸς
Σταυρὸς
9)
Κραταίωμα
ἄρρηκτον
10) Κράτος ἀπροσμάχητον
11) Μέγας τοῦ Κυρίου Σταυρὸς
12) Ξύλον ἀφθαρσίας
13) Ξύλον Ζωηφόρον
14) Ξύλον ζωοδώρητον
15) Ξύλον ζωοποιών
16) Ξύλον σωτηρίας
17) Παραδείσου ἀνοικτήριον
18) Πηγὴ φωτισμοῦ
19) Σημεῖον χαρᾶς
20) Φθορᾶς ἀναιρέτης
21) Φθορᾶς ἴαμα
22) Φθορᾶς ἰατρεῖον
23) Φθορᾶς καθαιρέτης
24) Χαρᾶς πρόξενος
25) Ψυχῶν ἡ ψύχωσις
Ἄλλαι
ἰδιότητες
1)
Ἅγιος
σταυρὸς
2)
Βοήθεια
πάντων
3) Δόξα
ἀγγέλων
4)
Ζωὴ
τῆς κτίσεως
5)
Θεῖον
δώρημα
6)
Θύρα
τοῦ Παραδείσου
7)
Ἱερέων
εὐπρέπεια
8)
Κοσμοπόθητος
σταυρὸς
9) Νηστευόντων
τρυφὴ
10) Ξύλον
11) Ξύλον ἄχραντον
12) Ξύλον εὐλογημένον
13) Ξύλον ζωομύριστον
14) Ξύλον θεῖον
15) Ξύλον Πανάγιον
16) Ξύλον Πανσεβάσμιον
17) Ξύλον σεπτὸν
18) Ξύλον τρισμακάριστον
19) Ξύλον τρισόλβιον
20) Πεπλανημένων ὁδηγὸς
21) Σθένος δικαίων
22) Σταυρὸς παμμακάριστος
23) Σταυρὸς πανσεβάσμιος
24) Σταυρὸς πάνσεπτος
25) Σταυρὸς τίμιος
26) Σταυρὸς τριμερὴς
27) Σύνθημα ἅγιον
28) Σφραγὶς εὐλογίας
29) Χαρὰ τοῦ κόσμου
30) Χαρᾶς σημεῖον
31) Ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας
Ἂς
ψάλωμε, λοιπόν, καὶ ἐμεῖς μαζὶ μὲ τὸν Θεόδωρο Στουδίτη, τὸν μεγάλο ὑμνογράφο τοῦ
κανόνος τῆς ἡμέρας: «Προσκυνήσεως ἡμέρα τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, δεῦτε πρὸς τοῦτον
πάντες… Αὐτὸν ἀσπασώμεθα ψυχικῶς ἀγαλλόμενοι…».
Ἑξαποστειλάριον Σταυροῦ
«Σταυρὸς
ὁ φύλαξ πάσης τῆς οἰκουμένης
Σταυρὸς
ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας
Σταυρὸς
βασιλέων τὸ κραταίωμα
Σταυρὸς
πιστῶν τὸ στήριγμα
Σταυρὸς
ἀγγέλων ἡ δόξα
καὶ τῶν
δαιμόνων τὸ τραῦμα.»
